Mieszkańcy Lubina, stolicy Zagłębia Miedziowego,
odpowiedzieli na apel Tymczasowej Komisji Koordynacyjnyjnej NSZZ „Solidarność”[1] i
31 sierpnia 1982 roku zorganizowali manifestację mającą uczcić drugą rocznicę
podpisania porozumień sierpniowych. O demonstracji informowały drukowane
ulotki. Podkreślano w nich, że zgromadzenie ma mieć pokojowy charakter.
Władze województwa zdawały sobie sprawę, z planowanej
akcji podziemia, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego[2] dała
Ministerstwu Spraw Wewnętrznych zielone światło na działania, nie wykluczając
użycia broni. Do Lubina skierowano: 71 milicjantów mundurowych, 20
funkcjonariuszy w cywilu, 34 członów ORMO[3],
33 ROMO[4]
oraz 6 ze Służby Ruchu Drogowego. Mundurowi ORMO i ROMO byli zaopatrzeni w
środki chemiczne, pałki oraz hełmy, milicjanci mieli broń palną z ostrą
amunicją.
Demonstrację zaplanowano na godz. 15:30 na pl. Wolności
(dziś Rynek). Plac zaczął zapełniać się mieszkańcami już po godz. 14, gdy
górnicy skończyli pierwszą zmianę w kopalni. Ludzie zbierali się przed Ratuszem
oraz dookoła nieistniejącego dziś pawilonu handlowo – usługowego. Do czasu
rozpoczęcia manifestacji zgromadzony tłum liczył około 2000 osób, w tym kobiety
i dzieci, liczba ta stale rosła. Przed Ratuszem, na wprost zebranych stało 80
funkcjonariuszy NOMO[5],
ROMO oraz ORMO.
Znakiem rozpoczynającym wiec, był wjazd na pl. Wolności karetki
pogotowia. Ułożono z kwiatów oraz wieńców krzyż. Dalej Stanisław Śnieg, współorganizator demonstracji, podkreślając
pokojowy charakter zgromadzenia, opowiedział o celu demonstracji i rocznicy
podpisania porozumień sierpniowych. Odśpiewano hymn państwowy, „Rotę”, „Boże
coś Polskę”, skandowano: „Uwolnić Lecha”, „Zamknąć Wojciecha” oraz hasła
potępiające stan wojenny. Pojawił się też transparent „Uwolnić Lecha – Wolność
dla ludu – Solidarność”. Milicyjny samochód jeździł wokół placu i przez megafon
oficer nawoływał do rozejścia się, jako że manifestacja nie była legalna. Jedne
źródła podają, że głos oficera nikł w śpiewie tłumu, drugie, że na te
nawoływania zgromadzeni odpowiadali gwizdami.
Stanisław Śnieg widząc jeżdżący milicyjny wóz, wezwał
zebranych do rozejścia się. Gdy ludzie zaczęli opuszczać plac, oddziały NOMO
niespodziewanie ostrzelały zgromadzonych gazem łzawiącym. Tłum zaczął z
przerażeniem uciekać w boczne uliczki i chować się miedzy blokami. Manifestanci próbowali też odpowiedzieć mundurowym na atak
odrzucając w ich kierunku granaty z gazem i rzucając w nich kamieniami. Pokojowa
demonstracja przeobraziła się w bitwę uliczną.
Do centrum miasta sprowadzono pluton ZOMO z Legnicy.
Użyto wówczas ostrej amunicji. Gdy manifestanci zaczęli uciekać na pobliskie
błonia, zomowcy rozpoczęli pościg. Chaotyczna bitwa przeobraziła się w
polowanie na ludzi. Milicja ścigała uczestników manifestacji jeżdżąc po ulicach
wokół Rynku. Manifestanci byli pałowaniu, obrzucani granatami łzawiącymi. Jedni
byli ostrzeliwani rykoszetem, do drugich celowano. Przy ulicy Kopernika
śmiertelnie ranni zostali Andrzej Trajkowski i Mieczysław Poźniak. Trzeci
zginął Michał Adamowicz, postrzelono go gdy przebiegał mostkiem nad Baczyną. Gdy
wyjeżdżał o 14 z kopalni zażartował ” Idę z komunistami powalczyć...”. Zdjęcie
autorstwa Krzysztofa Raczkowiaka przedstawiające grupę biegnących mężczyzn niosących
Adamowicza obiegło cały świat.
 |
| fot. Krzysztof Raczkowiak (źródlo: http://www.lubin82.pl/index.html) |
Milicjanci ostrzeliwali nie tylko uczestników
manifestacji, gaz łzawiący, petardy i ostra amunicja dosięgały również
spokojnych przechodniów, ludzi stojących na balkonach własnych mieszkań, czy
przebywających w parkach i na placach zabaw. Akcja milicji zakończyła się późną
nocą.
W miejscach śladów krwi na ulicach ludzie palili znicze,
układali kwiaty i umieszczali napisy „Zginęli z rąk władzy ludowej”.
1 września około 10 tysięcy mieszkańców Lubian wyszło na
ulice w protestacyjnym marszu, rozpoczął się on w miejscu śmierci Andrzeja
Trajkowskiego i Michała Późniaka. Pochód zaatakowano przy użyciu gazu
łzawiącego, petard i armatek wodnych. Następnego dnia protesty dalej trwały.
Nie używano już ostrej broni. Rozpoczęto zastraszanie i aresztowanie
mieszkańców. Lubin został ogłoszony zamkniętym miastem.
W wyniku zdarzeń 31 sierpnia zginęły trzy osoby.
Adamowicza lekarze w szpitalu sztucznie utrzymywali przy życiu, tak by w
raportach było napisane że zmarł a nie został zabity. Jedenaście osób zostało
rannych. Łącznie w ciągu trzech dni zaaresztowano 250 ludzi, później jeszcze
72.
Trajkowskiego i Adamowicza pochowano w Lubinie kolejno 3
i 13 września. W pierwszym udział wzięło 3 tysiące osób, w drugim 4 tysiące.
Poźniak został 5 września złożony na cmentarzu w Orzeszkowie k. Ścinawy,
przybyło tam 700 osób. Na pogrzebach śpiewano pieśni patriotyczne i wygłaszano
antykomunistyczne przemówienia. 5 września w kościele pw. Najświętszego Serca
Pana Jezusa odprawiono Mszę św. W intencji zabitych, uczestniczyło w niej około
10 tysięcy osób.
W rocznice zbrodni w lubińskich kościołach odprawiano
Msze św. za zamordowanych, później przemarsze na cmentarz, zdarzało się, że jednostki
milicji je rozpędzały. W ostatniej nielegalnej uroczystość wzięło udział 15
tysięcy osób. Odbyła się ona w 1989 roku.
Lubińska zbrodnia nigdy nie została do końca wyjaśniona. Władze
od razu po manifestacji przystąpiły do zacierania śladów użycia broni. Miasto
oczyszczono z łusek i pocisków. Drugiego dnia po manifestacji zaczęto tynkować
elewacje zniszczone przez kule, wymieniać rozbite szyby. Mundurowi mieli nie
przyznawać się do użycia broni z ostrą amunicją, którą rozliczyli dopiero 14
września. Prokuratura na polecenie ministra spraw wewnętrznych, gen. Czesława
Kiszczaka musiała zwrócić przejętą broń. Nie została ona zabezpieczona,
przestrzelono ją a później sprzedano. 8 kwietnia 1983 roku umorzono pierwsze
śledztwo w sprawie śmierci manifestantów w Lubinie. Ostatecznie mocą wyroku
sądu z 2003 roku i późniejszych apelacji z 2004 i 2007 roku trzej
funkcjonariusze zostali skazani na kary więzienia, dwóch odbyło karę. Jednak do
dziś nie zostało ustalono kto strzelał do manifestujących.
Rodziny ofiar były szykanowane i represjonowane.
Stwarzano im problemy przy wydawaniu ciał ze szpitala, podczas śledztwa, ze
strony prokuratury i SB oraz w miejscach pracy. Na grobach zabitych nie
pozwolono umieścić informacji o dacie i sposobie śmierci.
Dopiero 30 sierpnia 1992 roku odsłonięto pomniki
upamiętniające wydarzenia z 1982 roku. Na Pomnik Pamięci Ofiar Lubina'82 składa
się jedenaście głazów, na których wyryto napis „Solidarność” oraz trzy głazy z
dwoma krzyżami, postawiono je w miejscach śmierci Trajkowskiego, Poźniaka i
Adamowicza. Autorem monumentu jest Zbigniew Frączkiewicz. Na jednym z kamieni
umieszczono napis „Milczą a jednak wołają”. Ofiary Zbrodni Lubińskiej upamiętnia również rondo na
jednej z głównych lubińskich dróg im. Pamięci Ofiar Zbrodni Lubińskiej.
W czasach PRL-u ludzie wychodzili na ulice w duchu
solidarności, jedności i dbałości o dobro wspólne. Czy my dzisiaj też tak
potrafimy? Pamiętając o ofiarach naszych ojców powtarzajmy za Janem Pawłem II:
"Wolność nie jest dana raz na zawsze. Trzeba ją stale zdobywać na
nowo."
 |
Pomnik Pamięci Ofiar Lubina'82 fot. A. Korczak
|
Film dokumentalny "Krótka seria" reż. Grzegorz Braun
Reportaż z 25. rocznicy Zbrodni Lubińskiej prod. Grzegorz Braun
[1] TKK, była podziemnym organem koordynującym dzialalnosc regionalnych
struktur zdelegalizowanej w stanie wojennym „Solidarności”
[2] WRON, to organ sprawujący w Polsce władzę między 13 grudnia 1981 a 21 lipca
1983, w czasie stanu wojennego. Kierował nim gen. Wojciech Jaruzelski
[3] Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej, była
paramilitarną organizacją ochotniczą i społeczną wspierającą MO (milicję obywatelską)
[4] Rezerwowe Oddziały Milicji Obywatelskiej
[5] Nieetatowe Oddziały Milicji Obywatelskiej, były
to formacje pomocnicze Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej
Bibliografia:
- Sołtysik Ł., 2017 Polowanie na ludzi. Zbrodnia lubińska 31 sierpnia1982 roku, Biuletyn IPN
- Piotrowski P Zbrodnia lubińska http://polska1918-89.pl/pdf/zbrodnia-lubinska,5459.pdf (dostęp 30.08.2017)
- Braun G. Krótka seria Telewizja Polska S.A. oddział we Wrocławiu dla Programu 2, 2001 (dostęp 30.08.2017)https://www.youtube.com/watch?v=6yedG2D883I
- Jaworski A. Sierpień Wolności https://stacja7.pl/blogownia/sierpien-wolnosci/, http://pamiec.pl/pa/biblioteka-cyfrowa/audycje/sierpien-wolnosci/15234,Sierpien-Wolnosci.html (dostęp 30.08.2017)
- http://www.powiat-lubin.pl/zbrodnia_lubinska/ (dostęp 30.08.2017)
- http://31sierpnia1982.pl/lubin (dostęp 30.08.2017)
- http://www.lubin82.pl/index.html (dostęp 30.08.2017)
- http://nowahistoria.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-31-sierpnia-1982-r-zbrodnia-lubinska,nId,1876870 (dostęp 30.08.2017)
