"Kodeks lubiński", ufundowany
przez księcia Brzegu Ludwika I, ukończono w 1353 roku. Wbrew pozorom nie jest
to spis praw obowiązujących w tym czasie w mieście Lubinie, ale legenda o św.
Jagwidze, prapraprababce księcia Ludwika. Władca chciał w ten sposób uczcić
pamięć swojej wielkiej przodkini, głosić wielkość swojego rodu i przypomnieć o
kulcie świętej.
Kodeks przygotował skryba
z Lubina, Mikołaj Pruzia, pod patronatem biskupa z Wrocławia, Przecława z Pogorzeli.
Pisarz, który zgodnie ze średniowiecznym charakterem swojego zawodu powinien był pozostać w cieniu dzieła, nie zrobił tego,tylko na jego końcu
umieścił inskrypcję, dzięki której znamy autora i inicjatora.
„Opisano legendę większą i mniejszą o św. Jadwidze, ukończoną
w roku pańskim 1353, wykonano zaś przez sławnego księcia, pana Ludwika, księcia
Śląska i pana legnickiego, na chwałę błogosławionej Jadwigi, niegdyś księżnej Śląska
i Polski. Napisana zaś została ręką Mikołaja Pruzi na przedmieściu miasta
Lubina".
Teksty w "Kodeksie
lubińskim" spisano łaciną, składają się na niego: mniejszy i większy żywot
świętej Jadwigi, opowieść o rodzinie księżnej, małżeństwie, bitwie legnickiej,
śmierci syna Henryka II, jej genealogia,
modlitwa do niej, kazania św. Bernarda z Clairvaux, bulla Klemensa IV z aktem
kanonizacji św. Jadwigi. A także okolicznościowe kazanie tegoż papieża związane
z wyniesieniem świętej na ołtarze.
Księga składa się z cyklu
sześćdziesięciu kolorowych miniatur przedstawiających wydarzenia z życia
świętej Jadwigi, związanych z jej kanonizacją oraz kultem. Ilustracje te są najstarszymi
zachowanymi z historii dynastii w Polsce. Część obrazowa kodeksu ukazuje
znaczenie Piastów, ich tradycje. Do tego uczyła miłości i szacunku do
poddanych. W księdze pokazano różnorakie przykłady godne naśladowania: pobożność,
pokorę, konsekwencję w wspieraniu najbardziej potrzebujących. Św. Jadwiga jest
pierwszą w dziejach piastowską możną, która przez wiele lat prowadziła
działalność charytatywną.
Postacie na miniaturach komunikują
się ze sobą. Wypowiedzi ich zapisano na paskach, które mogą przywołać na myśl
komiksowe chmurki. Dlatego księgę można nazwać prototypem komiksu.
Kodeks był z początku przechowywany
w kolegiacie w Brzegu, później od czasów reformacji w miejscowym Gimnazjum
Piastowskim. Podczas trwania wojny trzydziestoletniej księga trafiła do Czech, a
później stała się własnością rodziny Gutmannów w Wiedniu.
Władze
hitlerowskie skonfiskowały kodeks, jako mienie żydowskie w 1938 roku. Po wojnie
został on wystawiony na sprzedaż w jednym z niemieckich antykwariatów. Można
było go nabyć za stosunkowo niewielką kwotę. Polscy muzealnicy starali się
zdobyć środki na wykupienie go i przekazanie zamku brzeskiemu, z którego
pochodził. Jednak ówczesny minister kultury, Józef Tejchma, miał oświadczyć, że
Polska Ludowa nie da pieniędzy na zabytki kultury niemieckiej. I w 1947 roku to
rodzina Gutmanów odzyskała księgę, tak ta trafiła do Kanady. W 1964 r. dokument
powrócił na dziewiętnaście lat do Europy. Ostatecznie, w 1983 r., księga została
kupiona potentata naftowego Jeana Paula Getty’ego i trafiła do Stanów
Zjednoczonych. Niestety szanse na powrót rękopisu do Europy i Polski są
znikome. J. Paul Getty zapisał swoją
kolekcję sztuki narodowi amerykańskiemu, obecnie można ją oglądać w kalifornijskim
muzeum im. Getty’ego w Malibu.
 |
fot. 1. Góra: krąg rodzinny
św. Jadwigi – hr. Meranu Berthold IV i jego najbliżsi.
Dół: zawarcie
małżeństwa przez Jadwigę z Henrykiem Brodatym, przyszłym księciem Śląska.
Kodeks lubiński,
1353, J. Paul Getty Museum w Malibu.
|
 |
fot. 2. Góra: z książęcej
sypialni – Henryk śpi, a Jadwiga zatopiona w modlitwie.
Dół: Jadwiga i Henryk
Brodaty w otoczeniu dzieci.
Kodeks
lubiński, 1353, J. Paul Getty Museum w Malibu |
 |
fot. 3. Góra: Jadwiga namawia
męża do budowy opactwa sióstr cysterek w Trzebnicy.
Dół: Jadwiga
sprowadza do opactwa pierwsze mniszki z Niemiec.
Kodeks lubiński,
1353, J. Paul Getty Museum w Malibu.
|
 |
fot. 4. Góra: bitwa pod
Legnicą w 1241 r. między wojskami syna św. Jadwigi Henryka II Pobożnego a
mongolskimi najeźdźcami.
Dół: Śmierć Henryka
Pobożnego pod Legnicą – jego duszę oraz dusze innych poległych aniołowie unoszą
do nieba.
Kodeks
lubiński, 1353, J. Paul Getty Museum w Malibu. |
 |
fot. 5. Góra: Scena mistyczna
– Chrystus z krucyfiksu błogosławi modlącą się św. Jadwigę.
Dół: Jadwiga obmywa
swego wnuka w wodzie, w której myły stopy mniszki.
Kodeks lubiński,
1353, J. Paul Getty Museum w Malibu.
|
 |
fot. 6. Góra: Asceza św.
Jadwigi – krwawe ślady jej bosych stóp na śniegu.
Dół: Łączenie się św.
Jadwigi z cierpieniem Chrystusa przez biczowanie.
Kodeks
lubiński, 1353, J. Paul Getty Museum w Malibu. |
 |
Fot. 7. Góra: Św. Jadwiga
troszczy się o chorych.
Dół: Św.
Jadwiga ratuje skazańców z więzienia, wstawiając się za nimi u małżonka.
Kodeks
lubiński, 1353, J. Paul Getty Museum w Malibu |
 |
Fot. 8. Góra: Jadwiga na łożu
śmierci w otoczeniu świętych.
Dół: Odejście św.
Jadwigi – jej dusza wędruje do nieba.
Kodeks lubiński, 1353,
J. Paul Getty Museum w Malibu.
|
 |
Fot. 9. Góra: Prośba
duchownych z Polski o kanonizację św. Jadwigi przed obliczem papieża Urbana IV.
Dół: Modlitwa
papieża Klemensa IV za wstawiennictwem św. Jadwigi o odzyskanie wzroku przez
jego córkę. Jej cudowne uzdrowienie przesądziło o ogłoszeniu śląskiej księżnej
świętą.
Kodeks lubiński,
1353, J. Paul Getty Museum w Malibu.
|
Bibliografia:
1.
Tokarczuk S., 2003 Lubin.
Dzieje miasta, wyd. Dolnośląskie
